حرم الشريف در قله‌ي كوه «موريا» واقع‌شده است و باهدف حفاظت از صخره‌ي مقدس نيز درست روي قله كه سنگ معراج قرار دارد،«قبة الصخره» (همان مسجدي كه داراي گنبد طلايي است و به‌اشتباه سال‌هاست مسجدالاقصي ناميده مي‌شود)ساخته شد.كوه «موريا» از قله به پايين داراي شيب بسيار تندي بوده است، بنابراين براي از بين بردن آثار شيب، «قبه الصخره» را روي سكويي بنا كردند. ازاین‌رو ساختمان مسجدالاقصي را نيز براي آن‌كه كف مسجد سطح صافي داشته باشد و اثر شيب تند كوه در آن نمودار باشد، آن را در دوطبقه ساختند.طبقه‌ي زيرين مسجدالاقصي، مسجدي روي 88 ستون مربعي شكل ساخته‌شده است كه راه ورودي آن از ايوان مسجدالاقصي و با یک‌راه پله شروع مي‌شود. اين مسجد زيرزميني در قسمت جنوبي نيز به‌وسیله‌ی دروازه‌اي به بيرون وصل مي‌شود.

متن كامل در ادامه مطلب

تاریخ و گزاره‌های تاریخی در بسیاری از منازعات ، خود به‌عنوان داوری منصف می¬تواند عمل کند؛ اما اگر بدون مطالعه کافی و استناد به منابع و اسناد روشن و یا بدون تخصص لازم و یا بدون توجه به مطالب محکم تاریخی  به دلیل عناد و یا ... پای گزاره‌های تاریخی به وسط کشیده شود و ادعاهای گزافی بدون هیچ دلیل محکمی مطرح شود، آنگاه همین تاریخ رهزن خواهد بود.

این نوشتار نقد مقاله¬ای است با عنوان «مسجدالاقصی» که پیشینه تاریخی این مکان مقدس را انکار کرده است.

الف) معنی مسجدالاقصی (بیت‌المقدس)؛
ب) تاریخ ساخت بیت‌المقدس یا مسجدالاقصی در اورشلیم؛
 ج) فتح بیت‌المقدس یا مسجدالاقصی؛
د) تخریب و بازسازی مسجدالاقصی یا بیت‌المقدس؛
هـ) نماز به دو قبله.

گاه تاریخ در دست عده‌ای ملعبه و بازی می‌شود و با تغییر و تحریف گزاره‌های تاریخ و یا جا انداختن عبارتی از آن و یا بیان غیرواقعی و جعلی و بدون مدرک و سند قصد مشوّش کردن اذهان عمومی رادارند.
در گوشه و کنار این رهگذر تاریخی به عباراتی همچون مسجدالاقصی و یا بیت‌المقدس برمی‌خوریم که ناخودآگاه ذهن را به‌سوی سفر عظیم و معنوی معراج پیامبر اکرم(ص) هدایت می‌کند، ولی همان عده اندک شبهه افکن با جعل و تحریف منابع تاریخی قصد غیرواقعی نشان دادن این سفر معنوی و الهی رادارند، و در ادعای غیر عالمانه خود می‌گویند: مسجدالاقصی در اورشلیم چندین سال پس از رحلت پیامبر(ص) ساخته‌شده است، و در حقیقت "عبدالملک بن مروان" 72 سال پس از هجرت اولین کسی بود که دستور ساخت گنبد و بارگاه در آن محل داد؛ سپس نتیجه گرفته‌اند که آیه «سبحان الذی اسری بعبده لیلاً من المسجد الحرام الی المسجد الاقصا الذی بارکنا حوله» جعلی و غیر وحی است و سال¬ها پس از رحلت نبی اکرم(ص) به قرآن اضافه شده است، چراکه در زمان نزول این آیه شریفه اصلاً مسجد الاقصایی نبوده است.

 الف) معنی مسجدالاقصی (بیت‌المقدس)

دهخدا در فرهنگ لغت خود می‌گوید: مسجدالاقصی اسم بیت‌المقدس است که مسجدی است در شام، و جامعی است در قدس در کنار جامع عمر. و در امتاع الاسماع آمده است که مسجدالاقصی همان مسجد بیت‌المقدس است و نامیده شده است به مسجدالاقصی به دلیل بعد و دوری مسافت آن با مسجدالحرام و عده‌ای نیز گفته‌اند که به آن مسجدالاقصی گفته‌اند به چند دلیل:

1-   دور بودن آن از عرب؛  
2-   دور بودن آن از مکه؛
3-   دور بودن آن از نبی اکرم (ص)؛

همچنین ایلیا نام قدیمی بیت‌المقدس بوده است. ازاینجا روشن می‌شود که مسجدالاقصی و بیت‌المقدس نام یک مکان است نه دو مکان متفاوت  و جدای از یکدیگر.

ب) تاریخ ساخت مسجدالاقصی «بیت‌المقدس» در اورشلیم

مسجدالاقصی یا بیت‌المقدس دومین مسجدی است که حضرت ابراهیم خلیل(ع) بنای آن را نهاد. چنانچه اباذر از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که به رسول خدا(ص) عرض کردم،‌کدام مسجد در ابتدای امر ساخته شد؟ رسول خدا(ص) فرمودند: مسجدالحرام.

پرسیدم سپس کدام مسجد؟ فرمودند: مسجدالاقصی،‌گفتم با چه فاصله زمانی؟ حضرت عرضه داشتند: بافاصله 40 سال.

"مقریزی" می‌گوید: این از مواردی است که اهل کتاب در ذکر آن کوتاهی کرده‌اند، و این خبر از مواردی است که خدای تبارک‌وتعالی آن را اختصاص به نبی خود داده است. و در تورات شواهدی بر این مدعا می‌باشد؛ چنانکه در سِفر تکوین در الصحاح دوازدهم آمده است: زمانی که حضرت ابراهیم(ع) داخل زمین کنعان شد خیمه خود را در کوه شرقی بیت ایل و غربی بلاد عای نصب کردند. از این گزارش معلوم می‌شود که بنای اصلی مسجدالاقصی را حضرت ابراهیم خلیل(ع) نهادند، و به‌مرورزمان به دست ویرانی نهاد تا اینکه در دوره‌های بعد به دست انبیاء بازسازی شد.

چنانچه آمده است که،‌بنای مسجد بیت‌المقدس را داوود(ع) نهاد و قبل از تمام شدن آن از دنیا رفت و سلیمان ساخت آن را به پایان رسانید. و در خبری دیگر آمده است که سلیمان نبی در سال چهارم پادشاهی خود بنای بیت‌المقدس را که به مسجدالاقصی مشهور است، آغاز کرد. این بنا را کوه اموریان در خرمنگاه ارانی بوسی بر پا کرد، که درازای آن شصت ذراع و پهنایش بیست ذراع و بلندی‌اش سی ذراع بود و در مدت 7 سال به پایان رسید.

در الطبقات الکبری آمده است که:‌ یزید بن هارون از ابو امیه بن یعلی، از سالم پدر نضر نقل می‌کند که می‌گفته است چون در دوران عمر، شمار مسلمانان بسیار و مسجد برایشان تنگ شد، عمر خانه‌های اطراف مسجد جز خانه عباس و حجره‌های همسران پیامبر(ص) را خرید. آنگاه به نزد عباس آمد و درخواست خرید خانه وی را کرد ولی عباس نپذیرفت و عمر وی را به سه امر مخیر کرد. نخست خانه را به هر قیمتی می‌خواهد بفروشد و بهای آن را از بیت‌المال بگیرد؛ دوم: زمینی از هر جای مدینه می‌خواهد به او بدهد و به هزینه بیت‌المال آن را برایش بسازد؛ و سوم: خانه‌اش را درراه خدا به مسلمانان ببخشد که آن را ضمیمه  مسجد کند، عباس نپذیرفت.

عمر به عباس گفت: در این مورد هر کس را می‌خواهی حکم قرار بده، ‌عباس گفت ابی ابن کعب. هر دو پیش وی رفتند و داستان را برای او گفتند. پس کعب برای ایشان داستانی که از رسول خدا(ص) شنیده بود نقل کرد.

وی گفت: «خداوند به داوود وحی فرمود برای من خانه‌ای بساز که در آن مرا یاد کنید. داود نقشه و محل بیت‌المقدس را تعیین کرد. و ازقضا خانه مردی از بنی-اسرائیل در محدوده آن قرار گرفت. داود از آن مرد خواست که خانه را به او بفروشد، ولی آن مرد نپذیرفت. داود با خود گفت خانه را بازور از او خواهم گرفت.

خداوند وحی ‌فرمود: که‌ای داود دستور دادم برای من خانه‌ای بسازی که در آن یاد من کنی. اکنون اراده کردی در خانه من زمین غصبی وارد کنی، و عقوبت تو این است که موفق به ساختن آن نمی‌شوی. داود عرضه داشت فرزندان من موفق می‌شوند؟ حق‌تعالی فرمود: آری یکی از پسرانت موفق می‌شود» در این هنگام عمر عصبانی شد و یقیه اُبی بن کعب را گرفت و او را به مسجد و در میان عده‌ای از اصحاب پیامبر(ص) که ابوذر نیز در میان ایشان بود آورد. و جریان ساخت مسجد بیت‌المقدس و داوود را پرسید. ابوذر گفت من آن را از پیامبر(ص) شنیدم  و دو تن دیگر نیز گفتند شنیده‌ایم.

شواهد دیگری در مورد تاریخ ساخت مسجدالاقصی «بیت‌المقدس» از مقدسی در قرن چهارم است،‌ وی می‌نویسد: مسجدالاقصی در گوشه خاوری شهر روبه‌قبله است. بناهایش از داود(ع) با سنگ¬هایی است به درازای ده ذراع یا کمتر که بسیار نقاشی و منبت‌کاری شده است. و در جای دیگر می‌نویسد: گویند در تورات آمده است که بیت‌المقدس طشتی از زر است که پر از عقرب است. ابن کثیر می‌گوید: محمد بن اسحاق و غیر او نیز گفته‌اند: مادر مریم(ع) نذر کرد که اگر خداوند فرزند پسری به او دهد وی را در خدمت بیت‌المقدس قرار دهد، و در آن زمان رسم بوده است که مردم نذر می‌کردند یکی از فرزندانشان را در خدمت بیت‌المقدس قرار دهند.

ج) فتح بیت‌المقدس در اورشلیم

همان‌طور که در تاریخ آمده است فتح بیت‌المقدس در سال 16 هجری با صلح انجام شد و عمر در هنگام ورود به شام شاهد فتح آنجا بود.

 د) تخریب و بازسازی مسجدالاقصی (بیت‌المقدس) در ادوار مختلف

در تاریخ آمده است که مسجدی را که سلیمان نبی بنا کرد پابرجا مانده تا آنکه "بخت‌النصر" به آنجا حمله کرد و بیت‌المقدس را ویران کرد و هر چه طلا و نقره و جواهر در آن بود برداشت و به عراق برد. و نیز در سال 585 میلادی نیز دوباره تخریب و سپس بازسازی شد. و در دوره اسلامی در زمان عباسیان نیز بیت‌المقدس براثر زلزله بخش سرپوشیده آن ویران شد و جز اطراف محراب چیزی باقی نماند.

و بازسازی مسجدالاقصی(بیت‌المقدس) در دوران‌های مختلف انجام شد از جمله در زمان عبدالملک بن مروان روی بناهای باقی‌مانده از بیت‌المقدس «مسجدالاقصی» با سنگ¬های کوچک و زیبا بنا ساخته شد. و بالاخانه‌ها برایش درست کردند تا آنکه بهتر از جامع دمشق شد.

و در زمان عباسیان نیز پس از وقوع زلزله و خراب شدن این مکان شریف به خلیفه وقت گزارش دادند که بیت‌المال محلی توانایی بازسازی  آن را به گونه‌ نخست ندارد. وی به فرمانروایان کشور نوشت تا هر یک‌گوشه‌ای  را بر عهده بگیرند. ایشان نیز آن را استوارتر از پیش ساختند و آن بخش «پیرامون محراب» همچون خالی شگفت‌انگیز تا مرز ستون¬های رخام بر جا ماند. پس هر چه ستون است تازه است.

و در قسمت شمالی رواقی است روی ستون¬های رخام که آن‌ها را عبدالله بن طاهر ساخته است. در سال 583 ق. صلاح‌الدین ایوبی نیز دوباره آن را تجدید بنا و مرمت کرد. و قسمت دیگر آن از قبیل دروازه و غیره در قرن 9 هجری ساخته‌شده است. و نکته‌ای که می‌‌توان گفت کلید حل معمای شبهه افکنان است آن است که در گزارش آمده است: عبدالملک مروان دو مسجد بنام¬های اقصی و صخره را درست کرد، بنابراین اطلاق نام مسجد اقصی به مسجدی که امروزه مشهور است اصطلاح جدید و تازه‌ای است ولی کلیه مورخین که از مسجد اقصی نام می‌برند، مقصودشان تمام قسمتی است که حصارها و برج و باروها بر مبنای آن استوار است و در آن باب¬هایی قرار دارد و این همان مکانی است که هنگام اسراء و معراج پیامبر(ص) معروف و مشهور بوده است.

 هـ) نماز به‌سوی دو قبله

ازجمله موارد تاریخی که دلالت به شهرت بیت‌المقدس «مسجدالاقصی» در زمان نبی اکرم(ص) دارد. نمازخواندن پیامبر اکرم(ص) به‌سوی دو قبله است، و شاهدانی که در این باب شهادت داده‌اند که قسمتی از نماز را به‌سوی بیت‌المقدس خواندند و قسمتی را به‌سوی خانه کعبه. چنانچه از "تُویله بنت اسلم بن عمیره" نقل‌شده است که گفت: دو سجده را در مسجد بنی حارثه به‌سوی بیت‌المقدس خواندیم، پس "عباده بن بشر" آمد و خبر داد که قبله به‌سوی مسجدالحرام تغییر کرده است و پیامبر(ص) قسمتی از نماز را به‌سوی بیت‌المقدس و قسمتی را به‌سوی مسجدالحرام خوانده‌اند. پس همه چرخیدند به‌طوری‌که مردان جای زنان و زنان جای مردان قرار گرفتند.

دکتر محمد الهندی از رهبران جنبش جهاد اسلامی در فلسطین تأکید کرد: یورش‌های شهرک‌نشینان و نظامیان صهیونیست به مسجدالاقصی یک اقدام سازمان‌یافته است که دولت صهیونیستی از قبل به‌منظور تحمیل واقعیت موجود و تقسیم این مکان مقدس به لحاظ زمانی و مکانی میان یهودیان و مسلمانان برای آن طرح و نقشه طراحی کرده است. هندی گفت: رژیم صهیونیستی از سرگرم شدن عرب‌ها و مسلمانان به بحران‌های داخلی خود برای تحمیل واقعیت جدید بر قبله نخست سوءاستفاده می‌کند و می‌بیند که فقط فلسطینیان اعم از زن و مرد و پیر و جوان از این مکان مقدس دفاع و حراست می‌کنند. وی افزود: نیروهای ارتش و پلیس اسرائیل در شرایط کنونی فلسطینیان حاضر در مسجدالاقصی را آماج اقدامات سرکوبگرانه خود قرار داده‌اند، حال‌آنکه این فلسطینیان به نمایندگی از امت‌های عربی و اسلامی به دفاع از قبله‌گاه نخست مسلمانان برخاسته‌اند.
به بهانه تحولات اخیر درباره مسجدالاقصی ابتدا تاریخچه این مکان مقدس را بررسی کرده و سپس به برخی شبهات در این زمینه خواهیم پرداخت.
تاریخچه  
مسجدالاقصی از مهم‌ترین مساجد اسلام و سومین مکان مقدس برای مسلمانان است. مسجدالاقصی در بخش جنوب شرقی بخش قدیمی اورشلیم واقع‌شده است و تا سال اول هجری، قبله اول مسلمانان بوده است. مسلمانان به مکانی که مسجدالاقصی و قبةالصخره در آن واقع‌شده‌اند، «حرم‌الشریف» می‌گویند. اکثراً تصاویر گنبد طلایی قبةالصخره با مسجدالاقصی اشتباه گرفته می‌شود درحالی‌که مسجدالاقصی دارای گنبدی به رنگ سبز یشمی است.
در این مکان، سابقاً پرستش‌گاه اورشلیم و هیکل سلیمان قرار داشت که مقدس‌ترین مکان مذهبی برای پیروان یهودیت است. بر باور یهودیان، بقایای مهم‌ترین معابد دین یهود در زیرمجموعه مسجدالاقصی قرارگرفته است. یهودیان محوطه پیرامون مسجدالاقصی را «کوه معبد» می‌خوانند.
نام مسجدالاقصی در آیه اول سوره اسراء آمده است، که اشاره به معراج و سیر شبانه پیامبر اسلام از مسجدالحرام به مسجدالاقصی دارد:
سبْحَانَ الَّذِی أَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ إِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا إِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ
منزّه است آن خدایی که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجدالحرام به‌سوی مسجدالاقصی- که پیرامون آن را برکت داده‌ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست.
مسجدالاقصی پیش از خلافت دو حاکم بنی‌امیه یعنی عبدالملک بن مروان و پسرش ولید بن عبدالملک، زیاد توسعه‌نیافته بود و به «حرم قدسی شریف» معروف بود. در سال ۶۹۱ میلادی، عبدالملک بن مروان مسجدالاقصی را در مساحت فعلی آن توسعه داد و مهم‌ترین بنای آن معروف به قبةالصخره را ساخت.
در دوران حکومت ولید بن عبدالملک، ساخت و توسعه مسجدالاقصی ادامه یافت و شامل هفت رواق، یک رواق در وسط و شش رواق در دو سمت غربی و شرقی مسجد شد. هم‌چنین مسجدالاقصی در این دوره صاحب ۱۱ دروازه شد که هفت دروازه آن در شمال، یک دروازه در شرق، دو دروازه در غرب و یک دروازه در جنوب قرار داشت. برای دسترسی نمازگزاران به آب پاک، ۲۵ حلقه چاه حفر شد و یک برکه کوچک برای وضو گرفتن در جلوی مسجد تدارک داده شد. در دوره‌های بعدی سه آبخوری به مسجد اضافه شد.
مسجدالاقصی در سال ۷۴۷ میلادی و در سال ۱۰۳۳ میلادی، براثر وقوع زلزله، تخریب گردید ولی دوباره بازسازی شد. بنیان اصلی مسجدالاقصی به دوره دو حاکم اموی یعنی عبدالملک بن مروان و پسرش ولید بن عبدالملک برمی‌گردد.
در روایتی از کتب شیعی، مسجدالاقصی که در قرآن آمده است نه در اورشلیم و نه درروی زمین بلکه در آسمان‌ها اعلام‌شده است. البته در روایات متعدد شیعی دیگر، مسجدالاقصی همان مسجد بیت‌المقدس دانسته شده، و معراج پیامبر را به مسجد بیت‌المقدس دانسته است. علمای شیعی هم در تفاسیرشان منظور از معراج و اسراء پیامبر به مسجدالاقصی را مسجد شهر بیت المقدس دانسته‌اند. مثلاً طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه اول سوره اسراء می‌نویسد: «مبدأ اسراء پیامبر مسجدالحرام و پایان آن مسجدالاقصی یعنی بیت‌المقدس است. علامه طباطبایی هم در تفسیر المیزان می‌نویسد: «اسراء و معراج پیامبر اسلام از مسجدالحرام به‌سوی مسجدالاقصی بود، و آن همان [مسجد موجود در] بیت‌المقدس و همان هیکل سلیمان است که خدا آن را برای بنی‌اسرائیل هم مقدس گرداند. و «روایات بسیاری واردشده که مقصود از مسجدالاقصی همان بیت‌المقدس است.
معمولاً گفته می‌شود مسجدالاقصی یکی از مقدس‌ترین اماکن اسلامی برای مسلمانان است. مثلاً در برخی احادیث اهل تسنن گفته می‌شود، این مسجد، سومین حرم شریف پس از مسجدالحرام و مسجدالنبی در مکه و مدینه است. همچنین نقل است که آدم مسجدالاقصی را ساخته و زیربنای آن را چهل سال پس از ساختن بیت‌الله الحرام بنا به دستور خداوند نهاده است.
اما برخی احادیث در کتب اهل تشیع فضیلت مسجد اقصی را بعد از مسجد کوفه می‌داند. در کتاب وسائل الشیعه (و مستدرکِ آن) بابی به نام مستحب بودن اقامت در مسجد کوفه و نماز در آن، نسبت به سفر برای زیارت مسجدالاقصی وجود دارد.
در روایات شیعی دیگری هم فضیلت این مسجد حتی از مسجدالنبی هم بیشتر دانسته شده است: در روایتی از پیامبر اسلام آمده است: یک نماز در مسجد من مسجدالنبی بهتر از هزار نماز در دیگر مساجد است، به‌جز مسجدالحرام و مسجدالاقصی.
در روایت دیگری از امام محمد باقر خطاب به ابوحمزه ثمالی آمده است: مساجد چهارگانه ازنظر فضیلت و ارزش عبارت‌اند از: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد بیت‌المقدس و مسجد کوفه؛ دعای ابوحمزه و نماز واجب در آن‌ها برابر حج و نماز نافله در آن‌ها برابر عمره ارزش دارد. علی بن ابی طالب هم این چهار مسجد را چهار مکان در دنیا که از قصرهای بهشتی هستند معرفی می‌کند.
ضمناً بیت المقدس اولین قبله مسلمانان بوده است، جایی که در دوران اولیه پیامبر اسلام به‌سوی آن نماز می‌خواندند. و در برخی احادیث شیعیان مسجد بیت‌المقدس مورد تقدیس قرارگرفته است. علمای شیعه مسجد بیت‌المقدس را همان مسجدالاقصی دانسته‌اند. به‌هرحال فارغ از اعتقادات دینی مسلمانان، قدمت بیش از یک هزارساله این مسجد نیز سبب اهمیت تاریخی این مسجد است.
دولت پادشاهی اردن متولی رسمی مجموعه مسجدالاقصی است. بر اساس پیمان‌نامه صلحی که در سال ۱۹۹۴ میلادی، میان اسرائیل و اردن بسته شد، مقرر شد تا عبادت یهودی‌ها در محوطه مجموعه مسجدالاقصی منع شود و دولت اردن متولی رسمی مجموعه مسجدالاقصی باشد.
مجموعه مسجدالاقصی زیر نظر مفتی بیت‌المقدس اداره می‌شود.
یهودیان اعتقاددارند که بقایای معبد هیکل معبدی که سلیمان نبی به دستور خداوند ساخت و شرح آن در کتاب مقدس، بخش عهد عتیق آمده است در زیر مسجدالاقصی قرار دارد و برخی تندروهای یهودی برای تخریب مسجدالاقصی و احیای آن معبد تلاش می‌کنند.