حوزه    فرهنگ –  انديشه
موضوع    مصاحبه با بهشتي در مورد آزادي
تحلیل و استناد

ايلنا:
چه کسانی جلوی آزادی را می‌گیرند؟

با سیدعلیرضا حسینی بهشتی در بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی وعده داشتیم. او استاد فلسفه سیاسی دانشگاه تربیت مدرس و تالیِ راهِ پدر در فلسفه‌ی سیاسی‌ و حقوق است. فرزندی که هنوز سعی در فهمِ اندیشه‌های پدر درقالب یک مکتبِ فلسفی به جامعه‌ی امروز ایران دارد. با او از رابطه‌ی میان آزادی؛ اسلام و حاکمیت اسلامی سخن گفتیم.

 موانع تحقق آزادی در حکومت‌ها و جوامعی که پشتوانه مدنی چندانی ندارند، درکنار نبودن فرهنگِ نقد و پذیرش دیدگاه‌های مخالف و اصرار بر رابطه مرید و مرادی حتی در لایه‌های مختلف اجتماعی؛ چگونه و تا چه میزان آزادی و آگاهی و کرامت انسانی را تهدید می‌کند و اصولا تحقق آزادی در این جوامع امکان‌پذیر هست یا خیر؟

برخی از این موارد طبیعتاً با یک نوع رابطه سالم میان افراد؛ متباین و متضاد است. مثل رابطه مرید و مرادی. به تعبیرِ شهید بهشتی این رابطه؛ منحط و ذلت‌آور است. البته به این معنا که فرد از دیگران انتظار داشته باشد تبعیتِ محض و بدون چون و چرا از او داشته باشند، وگرنه مردم به یکدیگر ارادت دارند، همدیگر را دوست دارند و به یکدیگر احترام می‌گذارند.

اما آنچه گاهی چه در رابطه روحانیت با مردم و چه در رابطه میان روشنفکران و صاحبنظران با علاقمندانشان می‌بینیم فراتر از این است. شهید بهشتی در نوشته‌ها و گفتارهایشان بارها و بارها در رابطه با آسیب‌شناسی روحانیتِ شیعه در ایران، این مسئله را مطرح می‌کند. ایشان می‌گوید این رابطه حداکثر می‌تواند رابطه‌ی عالم و متعلم باشد، رابطه‌ای که بر آن گفتگو حاکم است.

این مسئله نه فقط در حوزه و درباره روحانیت، که در دانشگاه هم مطرح است. در دانشگاه معمولاً این توهم وجود دارد که باید دانشجو تقریباً بدون پرسش باشد، یا اگر سوالی هست چالش‌برانگیز نباشد، بلکه در جهت توضیحِ بیشتر مطلب و فهم بهتر آن باشد. متأسفانه اینگونه روابط از شکل‌گیری و نهادینه شدن رابطه‌ی نقادانه جلوگیری می‌کند.

مرادم از نقد، ارزیابی است و نه نقد به معنای اتهام‌زنی یا بدگویی و تخریب. نقدِ مشفقانه منظور است. یعنی وقتی یک پدیده یا فرد را ارزیابی می‌کنید، طبیعی ‌است که هم نکات مثبت و هم نکات منفی را ذکر می‌کنید. اینجا قصدِ شما مدح و ذم نیست بلکه قصد این است که توصیفِ کاملتر و بهتر و جامع‌تری از آن متن یا فرد ارائه شود...

توصیه و پیشنهاد  :

  1.    مسئله‌ي تضاد ظاهري ميان آزادي با رابطه‌ي مريد و مرادي در فرهنگ شيعه، موضوع بسيار مهمي است که متأسفانه بحثي انحرافي در اينجا شکل گرفته است. اما از سوي صاحب نظران انقلاب هم تا کنون پاسخي تفصيلي به اين ابهام داده نشده. پيشنهاد مي‌شود با موضوع پاسخ به اين مصاحبه، مصاحبه‌اي صورت گيرد و تفاوت مريد با انسان دربند را توضيح و تشريح نمايند.