حوزه    فرهنگ– انديشه
موضوع    اظهارات انديشمند سوري درباره‌ي اسلام و مدرنيسم
تحلیل و استناد

دويچه وله:
اندیشمند نامی عرب: اسلام تا امروز مارتین لوتر نداشته است
صادق العظم معتقد است مشکل اصلی جوامع اسلامی آن است که نتوانسته‌اند اعتقادات دینی خود را با دنیای مدرن همساز کنند. به گفته او بیشتر مردم مسلمان رشد و رفاه دنیای مدرن را توأم با افکار و عقاید قرون‌وسطایی می‌خواهند.

روشنفکران دینی مدام بحث‌وجدل می‌کنند که چرا جوامع اسلامی در بحران و انحطاطی همه‌جانبه فرورفته‌اند، آن‌ها به همه‌چیز فکر می‌کنند جز اینکه اشکال این جوامع دقیقاً همین است که آن‌ها "اسلامی" هستند و همچنان به اعتقاداتی پایبند هستند که با روزگار آن‌ها سازگار نیست.

صادق جلال العظم، فیلسوف و اندیشور نامدار سوری، در مصاحبه‌ای درباره رشد بنیادگرایی می‌گوید: «اسلام‌گرایان حامل سموم یک بیماری هستند. آن‌ها شکست مدرنیته عربی را منعکس می‌کنند: ناتوانی در رشد و پیشرفت جامعه، ایجاد رفاه و بهروزی و... اسلام‌گرایی نوعی دهن‌کجی به این مدرنیته‌ی شکست‌خورده است.»

صادق العظم مهم‌ترین و بانفوذترین چهره روشنگری در جهان عرب شناخته می‌شود. او در گفت‌وگویی کوتاه اما پرمایه با روزنامه "نویه زوریشه تسایتونگ" چکیده نظریات خود را به‌اختصار و روشنی بیان کرده است.
او نقد فرهنگی را مهم‌ترین وظیفه روشنفکران جوامع عرب می‌داند و معتقد است که این نقد باید به‌گونه‌ای بنیادی و دلیرانه از نقد آموزه‌ها و بنیادهای دینی ناسازگار با ساختارهای مدرن شروع شود.

صادق العظم خود این نقد را سالها پیش با نگارش کتاب پراهمیت "نقد تفکر دینی" شروع کرد و به خاطر آن رنج‌ها و آزارهای زیادی از سوی متعصبان متحمل شد تا آنجا که گروه‌های افراطی به مرگ او فتوا دادند. امروزه با گسترش موج بنیادگرایی و آشکار شدن دامنه و ابعاد خطرناک آن، نظریات انتقادآمیز این متفکر پژواکی تازه یافته است.

کوتاهی مراجع دینی
صادق العظم مراجع دینی رسمی مسلط در جهان اسلام، مانند "الازهر" در مصر یا خاندان سعودی با تفکر جزمی وهابی را متهم می‌کند که با زور و تعصب از اصلاح دینی در اسلام جلوگیری کردند و نگذاشتند که این دین با نیازها و مقتضیات زمانه همساز شود. آن‌ها از بیم از دست دادن اقتدار خود و رانده شدن اسلام به عرصه خصوصی با هرگونه نوگرایی در اسلام مخالفت کردند.

این مراجع بیم داشتند که با رشد سکولاریسم اسلام نیز به همان سرنوشت مسیحیت در غرب دچار شود، از عرصه عمومی کنار گذاشته شود و درنتیجه اقتدار آن‌ها خدشه بردارد. هم‌وغم آن‌ها حفظ اقتدار معنوی و سیاسی بود.

صادق العظم مراجع رسمی جهان اسلام را متهم می‌کند که زمینه را برای رشد بنیادگرایی فراهم کردند، به‌گونه‌ای که ویروس آن به شکل یک "بیماری" در سراسر جوامع اسلامی منتشر شد. او تصریح می‌کند که فقه و اسلام سنتی لاجرم به "داعش" ختم می‌شود و هیچ مفری برای آن موجود نیست.

توصیه و پیشنهاد  :

  1.    پيشنهاد مي‌شود که طي مقاله‌اي به اين اظهارات پوسيده پاسخ داده شود. با اين نکات:
1-1.    در زمانه‌اي که مدرنيسم دچار چالش‌هاي جدي شده است، مبنا گرفتن مدرنيسم و توقع سازگار شدن اسلام با آنچه معنایي جز ارتجاع و عقب‌ماندگي گوينده دارد؟
1-2.    مگر مدرنيسم چيست که اسلام بايد خود را با آن تطبيق دهد؟
1-3.    اگر به‌طور کمي تاريخ مناقشات درون تمدن اسلامي را در کل 1400 سال گذشته با تاريخ 100 تا 150 ساله‌ي غرب مقايسه کنيم، به‌روشنی معلوم مي‌شود که داعش بيشتر ثمره‌ي مدرنيسم است تا اسلام سنتي.

2.     پيشنهاد مي‌شود در خصوص اين متفکر يادداشتي تهيه و به سايت مربوطه ارسال شود با طرح اين پرسش که کسي که عمري در يک کشور مسلمان زيسته است، چطور مي‌تواند تا اين اندازه نسبت به اسلام بيگانه باشد؟!!