<sub>يكي از مسايل عمده كه نوجوان با آن روبرو مي شود مسأله شكل گيري هويت فردي است.جستجوي هويت شخص متضمن اين است كه شخص تشخيص دهد كه براي او چه چيزهايي مهم وچه كارهايي ارزشمند است ونيز متضمن تنظيم معيار هايي است كه وي بر اساس آنها بتواند رفتار خود وديگران را هدايت وارزيابي كند . در جوامع ساده به جهت محدوديت الگو هاي همانندسازي ونقش هاي اجتماعي هويت يابي تا حدودي به آساني صورت مي گيرد اما در جوامع پيچيده كه به سرعت در تغيير وتحول است هويت يابي كاري دشوار و طولاني مي شود .
تلاش براي هويت يابي به گونه هاي چندي پايان مي پذيرد برخي از نوجوانان پس از يك دوره آزمايش وكند وكاو دروني ،متعهدانه به هدفي در زندگي دل مي بندندودرراه نيل به آن گام برمي دارند،برخي ديگر ممكن است هرگز "بحران هويت "را تجربه نكنند.اين نوجوانان ارزشهاي والدينشان را بدون چون وچرا پذيرفته اند وبراي خود نقشهايي برگزيده اند دسته اي ديگراز نوجوانان هويت انحرافي برمي گزينند . هويتي مغاير با ارزشهاي جامعه اي كه درآن زندگي مي كنند .گروهي ديگر از نوجوانان نيز ممكن است يك دوره ءطولاني سر در گمي هويتي را تجربه نمايند وخويشتن يابي برايشان بسيار دشوار باشد .- رشد هويت را معمولا"يكي از جنبه هاي "رشد خود "به حساب مي آورند . رشد خود يك مبحث مهم در روانشناسي رشد است كه مهمترين موضوعهاي آن عبارتنداز :رشد خود انگاره يا مفهوم خود ، عزت نفس يا ارزش نهادن برشايستگي هاي خود ،رشد انگيزش پيشرفت وخود انگاره تحصيلي ،رشد كنترل خود، رشد شناخت ديگران يا رشد شناخت اجتماعي ورشد هويت . در اين مبحث به توضيحاتي چند در هر زمينه مي پردازيم : -رشد مفهوم خود :درسن وسال نوجواني ، خود انگارهء فرد كاملترو انتزاعي تر مي شود ونه تنها شامل توصيف صفات كيفي او (حالات ، باورها وارزشها ) بلكه دربرگيرنده دانش وي در باره چگونگي تعامل اين ويژگيها با يكديگر و عواملي كه بر رفتار او تأثير مي گذارد نيز هست .
-عزت نفس : يا ارزش گذاشتن به ويژگيهاي خود در آغاز دورهءنوجواني در گروهي از نوجوانان قدري كاهش مي يابد. اما بسياري از نوجوانان مي توانند با تغييرات بدني و رواني و اجتماعي خود سازگار شوند و به تدريج كه سال اول بلوغ را پشت سر مي گذارند عزت نفس بيشتري پيدا مي كنند . عزت نفس در نوجواناني كه از يك سو در محيط خانوادگي گرم وحمايت كننده و آزاد زندگي مي كنند واز سوي ديگر در مسايل تحصيلي وشخصي و اجتماعي توفيق كافي دارند قويتر است. عزت نفس نتيجه ارزشيابي خود انگاره است. بيشتر نوجوانان به طورفزاينده اي يك خود ايده ال را كه در مقايسه دايمي باخود واقعي انان است. در خويشتن رشد مي دهند. نتيجه اين ارزشيابي احساس خوب بودن يا خوب نبودن خود است. همزمان با فاصله گرفتن از برزگسالان و مبارزه براي استقلال دراوايل نوجواني خود اگاهي وانتقادازخود در نوجوان زياد ميشود. انگيزش پيشرفت : خود انگاره تحصيلي وانگيزش پيشرفت در دانش اموزان با نوع اسناد هايي كه به موقيت هاي خود مي دهند بستگي دارد. دانش اموزاني كه موفقيت هاي خويش را به كوششهاي خود وشكست ايشان را به كم كاري خويش وضعف هاي دروني زود گذر نسبت مي دهند. روي هم رفته موفقيت بيشتري دارند. اما كودكاني كه ضعف رواني دارندو شكست ايشان را به ضعف هاي ثابت دروني خود نسبت مي دهند موفقيت ايشان در درسها نيز كمتر است. به تدريج ممكن است به اين نتيجه برسند كه پيشرفت وموفقيت از عهده انان ساخته نيست. مشكل اين كودكان ضعيف را مي توان با استفاده از باز پروري اسنادي ( يعني عادت دادن انان به اين روحيه كه ضعف هاي خود رابه علت هاي زودگذر مانند كم كاري نسبت مي دهند.) حل كرد. كنترل خود: ظرفيت ديگري در خود است كه موجب مي شود رفتار فرد به جاي انكه از بيرون وتوسط عوامل محيطي كنترل شود به سطحي از نظم دهندگي شخصي برسد كه عملكرد هاي او را از درون كنترل كند. تاخير كامروايي از جوانب مهم كنترل خود است كه با بالا رفتن سن افزايش مييابد كه با ان مي تواند ارزش نظم دهندگي شخصي وكنترل خود را دريا بد. توانايي خويشتنداري وتاخير كامروايي صفات مورد توجه بزرگسالان مي باشد كه باعث مي شود عزت نفس نوجوانان بالاتر برود. ودر بزرگسالي نيز موفقيت هاي بيشتري يابند. رشد تدريجي اين صفات در فرد يكي ازضرورتهاي مهم در تربيت است. رشد هويت: پديده نوجواني با اين پرسش اساسي همراه است كه نوجوان از خود مي پرسد من كيستم؟ اين پرسش را كه در چند سال ادامه خواهد يافت (( جستجوي هويت )) مي نامند. نوجواني كه با اين پرسش اساسي روبروست مي داند كه به زودي بايدمسـئوليت زندگي خويش را به عهده گيرد واز خود مي پرسد :بايد چگونه زندگي كنم ؟چه حرفه اي را بايد انتخاب كنم ؟با كدام باورها و ارزشها بايد زندگي كنم ؟در زندگي خانوادگي آتي خود چه خواهم كرد ؟پاسخ به اين پرشسها آسان نيست ومعمولا"با مقداري تشويش همراه است . شايد بتوان گفت تشويش والدين نيز كمتراز خود نوجوان نيست . گام اصلي در رشد هويت ، جدا شدن خود انگاره نوجوان از خود انگارۀعمومي خانواده است.اين جدايي خود از آغاز زندگي كودك به صورتهاي مختلف (جدا شدن از آغوش مادر ، تشخص طلبي سالهاي سوم وچهارم زندگي ، همانند سازي با والد همجنس در سالهاي پنجم وششم ، همانند سازي با معلم و همسالان در سالهاي دبستاني )مشاهده مي شود ، در نوجواني به اوج خود مي رسد وفرد را بتدريج به يك جوان متمايز ومستقل كه راه خاص خويش را در زندگي دنبال خواهد كرد تبديل مي كند . -عوامل مؤثر بر شكل گيري هويت : رشد هويت نوجواني تحت تأثير عوامل مختلفي از جمله :
- عوامل شناختي :رشد شناختي تأثير مهمي در شكل گيري هويت دارد ،وقتي كه فرد در دورۀنوجواني به مرحله تفكر عمليات صوري مي رسد امكان بهتري به دست مي آورد كه هويت آتي خود را ترسيم كند وبه مسايل آن بيانديشد . - عوامل مربوط به والدين :نوع ارتباط نوجوان با والدين در چگونگي شكل گيري هويت آنان مؤثر است .نوجواناني كه در حالت پراكندگي هويت هستند غالبا"كساني اند كه از جانب والدين خود به فراموشي سپرده شده ويا طرد شده اند .وقتي نوجوان وابستگي شديدي به والدين داشته باشد و مدام از آنها فرمان ببرد هويت او حاكي از تسليم طلبي در مقابل والدين خواهد بود زيرا ممكن است هيچ وقت به خود اجازه ندهد كه اقتدار آنان را زير سؤال ببرد .برعكس نوجواناني كه هويت محكمي به دست مي آوردند غالبا"كساني هستند كه از غواطف محكم وآزادي كافي در محيط خانواده برخوردارند واجازه پيدا مي كنند كه فرديت خود را داشته باشند . - عوامل مربوط به مدرسه :موفقيت هاي تحصيلي در طول سالهاي مدرسه وقبول شدن بعدي نوجوان در دانشگاه معمولا"عامل مؤثري در شكل گيري هويت است زيرا راههاي زندگي آينده او را هموارتر مي سازد واز نظر هويت حرفه اي نيز اطمينان بيشتري براي او ايجاد مي كند .
- عوامل اجتماعي –فرهنگي :تأثير زمينه هاي اجتماعي – فرهنگي بر چگونگي شكل گيري هويت نوجوانان از ساير عوامل بيشتر است .
- ترتيب تولد وفاصله سني فرزندان در خانواده. - رفتار نوجوان با والدين وساير اعضاءخانواده. - گفتگودر جريان تعارضات باعث كسب اطلاعات بيشتر نوجوان ،رشد تفكر انتزاعي ومعرفي خود به عنوان يك فرد متفاوت به بزرگسالان مي شود . - خيال پردازي نوجوانان منبع ديگري براي ايفاي نقشها ورفتارهاي آنان است.برخي از نوجوانان نيزبا مطالعه به كشف هويت فردي خويش مي پردازند . آنچه درشكل گيري هويت دشوار است زمان نسبتا"طولاني آن است وممكن است نوجوانان را براي مدتي با سردر گمي وتزلزل در تصميم گيري وانتخاب راه زندگي بزرگسالي مواجه سازد .همه نوجوانان به نوعي سردرگمي وبي ثباتي موقت را تجربه مي كنند .اما اقليتي ازآنان،به ويژه كساني كه با مشكلات ودرگيريهاي خانوادگي دست به گريبانند يا درمحيطهاي نامساعد اجتماعي فرهنگي زندگي مي كنند دچار بحران وتعارض هاي شديد خواهند شد .
- درمان مشكلات هويت: اساسا"بايد با تشخيص نقطه توقف نوجوان در جريان تحول او از وابستگي كودكي به استقلال دورۀنوجواني انجام مي شود . تشخيص موقعيت نوجوان در فرايند رشد هويت وتعيين اين نكته كه او در كدام يك از زير مرحله هاي اوايل ،اواسط واواخر دورۀنوجواني (زير مرحله هاي فاصله گرفتن از وضعيت پيشين كودكي ، جدايي براي تدارك استقلال و ورود مجدد به مناسبات اجتماعي به عنوان يك بزرگسال )راه را براي درمان مؤثر وي مي گشايد : - اگر نوجوان در اوايل بلوغ ودر دورۀفاصله گرفتن از وضعيت كودكي است مي توان به او كمك كرد تا راههاي مناسب براي فاصله گرفتن از خانواده را در پيش بگيرد . - اگر نوجوان در اواسط دورۀجدايي براي تدارك استقلال است مي توان به او كمك كرد تا به جاي نقش هاي خطر ناك يا مخاطره آميز را ايفا كند ، ياد بگيرد نقشهاي مولد وثمر بخش را بر عهده بگيرد . - بالاخره اگر نوجوان دراواخر بلوغ ودر دورۀورود مجدد به مناسبات اجتماعي به عنوان يك بزرگسال است مي توان اقداماتي را انجام دادكه او بتواند جنبه هاي گوناگون خود را كه با خود تثبيت شده بزرگسالي همانند باشد قدم به قدم وبه طور منظم كشف كند .البته درمان افراد در اواخر دورۀنوجواني اساسا"يك درمان روانشناختي وانتزاعي است</sub>