توضیح روش:

DMPA ، یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است. آمپول DMPA حاوی ماده موثره دپومدروکسی پروژسترون استات بوده و سه ماه از بارداری پیشگیری می نماید. ارائه خدمت این روش توسط کارکنان بهداشتی دوره دیده، صورت می گیرد.

مکانیسم عمل:

1- جلوگیری از تخمک گذاری

2- دشوار نمودن رسیدن اسپرم به رحم از طریق افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم

3- تاثیر بر مخاط داخلی رحم ( اندومتر )

اثر بخشی:

اثر بخشی این روش در سال اول استفاده بیش از 7/99% است.

مزیت ها:

_* اثر بخشی بالا

_* آسانی استفاده

_* فاصله های استفاده نسبتا طولانی مدت ( هر 3 ماه یک بار )

_* مناسب برای افرادی که با استفاده مداوم و هر روزه ، از یک روش مشکل دارند ( افراد فراموشکار، کوچ نشین، عقب ماندگان ذهنی و ... )

_* کاهش ابتلا به سرطانهای اندومتر و تخمدان ، بیماری های التهابی لگن (PID ) کم خونی ، فیبروم رحم، اندومتریوز، حاملگی خارج از رحم ( EP)، کاندیدیازیس واژن، سندرم قبل از قاعدگی ( PMS )، درد زمان قاعدگی و متیل اشمرز

_* افزایش ندادن عوارض استروژنی بدلیل نداشتن استروژن

_* مناسب برای افراد مبتلا به دیابت و بیماری تیرویید

_* قابل استفاده در هر دوره سنی

_* قابل استفاده در دوران شیردهی

_* افزایش شیر مادر

_* تداخل نداشتن با تماس جنسی

_* عدم نیاز به قطع مصرف قبل از اعمال بزرگ جراحی

_* مناسب برای بیماران تشنجی ( اگر با مصرف داروهایی مانند کاربامازپین و فنی تویین هم زمان نباشد )

عیب ها:

_* تاخیر در بازگشت باروری

_* لزوم تزریق در فاصله های زمانی سه ماهه

_* عدم پیشگیری از بیماری های مقاربتی از جمله ایدز

_* احتمال افزایش وزن

_* آمنوره

عوارض شایع و چگونگی برخورد با آنها:

1- اختلالات قاعدگی ( از آمنوره تا خونریزی نامرتب ): خونریزی نامرتب رحمی معمولا در ماه های اول مصرف دیده شده و در عرض 2-3 ماه اول از بین رفته و یا کاهش می یابد ( شایان ذکر است که رفع این عارضه گاه نیازمند زمانی معادل 6-12 ماه خواهد بود). در صورتی که خونریزی نامرتب رحمی برای فرد مزاحمت ایجاد کند، باید او را برای بررسی بیشتر به متخصص زنان معرفی نمود.

اگر دلیل خونریزی تزریق DMPA باشد، کپسول مفنامیک اسید ( 250 میلی گرمی ) روزی سه بار و در هر بار دو عدد ، تا 5 روز تجویز می گردد. در صورت بهبود نیافتن و یا وقوع خونریزی به هر دلیل دیگر ( بجز تزریق DMPA ) ارجاع به متخصص زنان ضرورت دارد. اگر آمنوره از ابتدای تزریق آمپول ایجاد شود نیاز به درمان نداشته و صرفا باید به فرد اطمینان خاطر داده شود. بررسی احتمال بارداری به شرط این که فرد پس از تزریق آمپول ، خویریزی قاعدگی منظم داشته و بعدا دچار آمنوره شده باشد، لازم است.

2- افزایش وزن: افزایش وزن بیشتر به دلیل آثار هورمون پروژسترون و تجمع مایع در بدن، افزایش اشتها و مصرف بیشتر مواد غذایی است. این مشکل با رعایت رژیم غذایی و ورزش قابل رفع است.

عوارض غیر شایع و چگونگی برخورد با آنها:

این عارضه ها ممکن است هرگز مشاهده نشده و یا خیلی به ندرت مشاهده شود. اگر این عارضه ها مشاهده شود، ارجاع ضروری است. عارضه های غیر شایع DMPA عبارت هستند از:

1- تغییر خلق ( بی خوابی و افسردگی ): ارجاع به متخصص زنان

2- حساس شدن پستانها: با رعایت توصیه های بهداشتی برطرف می گردد در غیر این صورت ارجاع به ماما و در صورت نیاز ارجاع به متخصص زنان ضروری است.

3- سردرد و گیجی: ارجاع به متخصص زنان

4- نفخ شکم: ارجاع به متخصص زنان

5- کاهش میل جنسی: ارجاع به روانپزشک

6- تاخیر در برگشت باروری: ارجاع به متخصص زنان

7- بروز سرطان پستان: ارجاع به متخصص زنان

موارد منع مصرف مطلق:

_* بارداری

_* سرطان پستان

_* خونریزی واژینال بدون علت مشخص

_* اختلالات شدید انعقادی

_* سابقه تومور (آدنوم) کبدی ناشی از مصرف هورمونهای استرویید جنسی

_* ترومبوآمبولی و یا سابقه آن

_* سابقه سکته مغزی

_* فشار خون کنترل نشده

_* دیابت کنترل نشده

_* دیابت با ضایعه2 عروقی و یا ابتلای به دیابت به مدت بیست سال یا بیشتر از آن

موارد منع مصرف نسبی:

_* بیماری کبدی

_* بیماری شدید قلبی عروقی

_* تمایل به برگشت سریع باروری

_* مشکلات مرتبط با تزریق ( ترس ، ... )

_* افسردگی شدید

_* فشار خون کنترل شده

_* دیابت کنترل شده

_* مول

_* چاقی

زمان شروع استفاه از DMPA:

1- در زمان قاعدگی: اولین تزریق ( شروع استفاده از روش ) در یکی از پنج روز اول قاعدگی انجام و تا یک هفته نیز از یک روش کمکی مانند کاندوم استفاده می شود.

2- مادران غیر شیرده:

الف) پس از زایمان: اولین ترزیق DMPA بلافاصله پس از زایمان و تا 3 هفته پس از آن امکان پذیر بوده و نیازی به برگشت قاعدگی نیست.

ب) پس از سقط: اگر متقاضی خدمت، DMPA را به عنوان روش پیشگیری از بارداری انتخاب کند، استفاده از آن تا 5 روز بعد از سقط سه ماهه اول یا دوم امکان پذیر است. تزریق DMPA پس از این فاصله زمانی ( 5 روز ) منوط به دریافت پاسخ منفی تست بارداری B-HCG از آزمایشگاه و رعایت سایر شرایط خواهد بود.

3- مادران شیرده:

الف) در صورت قاعده نشدن و تغذیه انحصاری شیرخوار با شیر مادر و انتخاب DMPA بعنوان روش پیشگیری از بارداری، مصرف DMPA باید 6 هفته پس از زایمان آغاز گردد.

ب) در صورت قاعده شدن، تزریق باید در یکی از پنج روز اول قاعدگی انجام شده و تا یک هفته نیز از یک روش کمکی، مانند کاندوم استفاده شود.

ج) به دنبال قطع یک روش: اگر فرد در پنج روز اول دوران قاعدگی مراجعه کند، می توان بلافاصله DMPA را تزریق نمود، در غیر این صورت تا فرا رسیدن دوره قاعدگی بعدی ( برای تزریق DMPA ) کاندوم در اختیار فرد قرار داده خواهد شد.

چگونگی استفاده از DMPA :

1- یک آمپول 150 میلی گرمی DMPA هر 3 ماه یک بار تزریق می گردد. اگر متقاضی در محدوده فاصله زمانی 2 هفته زودتر و یا 2 هفته دیرتر از موعد مقرر مراجعه نماید، می توان ضمن تاکید بر لزوم رعایت زمان تعیین شده ، DMPA را تزریق کرد.

2- قبل از تزریق و برای بوجود آوردن سوسپانسیون یکنواخت، باید ویال یا آمپول را به شدت تکان داد.

3- تزریق DMPA عضلانی ( بالای عضله بازو یا باسن ) و عمیق ( با استفاده از سرسوزن بلند ) است. محل تزریق نباید ماساژ داده شود.

آزمایش ها و معاینه های لازم:

1- اندازه گیری وزن و قد و محاسبه BMI

2- اندازه گیری و ثبت فشار خون، ( فشار خون کنترل شده از موارد منع مصرف نسبی است. در پیگیری ها به تغییر فشار خون دقت شود. )

3- انجام پاپ اسمیر ( براساس دستورالعمل کشوری )

4- اندازه گیری لیپوپروفایل ( یکبار). اگر LDL پایه متقاضی خدمت از 200 میلی گرم در دسی لیتر بیشتر بوده و دو فاکتور خطر عروقی و یا اختلالات نادر لیپیدی مانند FAMILIAL HYPER CHOLESTROLEMIA وجود داشته باشد، آغاز استفاه از روش توصیه نمی شود.

توجه: اگر انجام آزمایش و معاینه های فوق در اولین مراجعه ممکن نباشد، می توان اولین نوبت آمپول را تزریق کرد. باید به خاطر داشت که انجام بررسی های یاد شده در فاصله زمانی سه ماه پس از تزریق اول ضرورت دارد.

هشدارها و چگونگی برخورد با آنها:

بروز هر یک از علائم زیر نشان دهنده ضرورت مراجعه فوری به بیمارستان است.

1- خونریزی شدید یا طولانی ( دو برابر شدن مقدار و یا مدت زمان قاعدگی در مقایسه با قاعدگی های قبلی)

2- سردرد شدید همراه با تاری دید

3- زردی چشم و پوست

4- تاخیر قاعدگی ( در فردی که حین استفاده از DMPA قاعدگی مرتب داشته است)

5- افزایش فشار خون ( در حدی که نیازمند درمان باشد)

موارد قابل توجه در پیگیری ها و مراجعه های بعدی:

_* در صورت تاخیر بیش از 2 هفته برای تزریق بعدی و وجود قاعدگی ماهیانه در طول استفاده از این روش، بررسی احتمال بارداری و تذکر به استفاده از یک روش دیگر ( مانند کاندوم ) تا قاعدگی بعدی ضروری است. در صورت وجود آمنوره به دلیل تزریق آمپول و تاخیر بیش از 2 هفته تزریق بعدی پس از دریافت پاسخ منفی آزمایش بررسی بارداری ، انجام خواهد شد.

_* در موارد قطع قاعدگی ( آمنوره ) در استفاده کنندگان از روش، اطمینان دادن به فرد در ارتباط با عادی و بی خطر بودن این مسئله ( قطع خونریزی ماهانه- آمنوره ) ضروری است. همچنین فرد باید مطمئن شود که قطع قاعدگی دلیل وجود بارداری نخواهد بود.

_* در صورت بروز لکه بینی یا خونریزی بین دوره های قاعدگی، باید گیرنده خدمت از عادی، شایع و بی خطر بودن این عارضه اطمینان خاطر یابد. اگر خونریزی ادامه یابد، گیرنده خدمت باید به مراکز مربوطه ارجاع شود. ( بخش برخورد با عوارض شایع)

_* خونریزی قاعدگی شدید یا طولانی ( مقدار خونریزی یا مدت آن دو برابر معمول باشد ) نادر، اما مهم بوده و نیازمند توجه پزشکی است.

_* سابقه سردرد شدید ( میگرن ) ، مانع استفاده از DMPA نیست. اگر مصرف DMPA با شروع و یا تشدید سردرد، تاری دید، از بین رفتن موقت بینایی، برق زدن در چشم ( فلاشینگ )، دیدن خطوط زیگزاگی و یا اختلال در تکلم و حرکت همراه گردد، استفاده از یک روش غیر هورمونی توصیه می شود. همچنین برای آغاز درمان مناسب ، ارجاع این فرد ضرورت خواهد داشت.

_* اگر مشکلی وجود نداشته باشد و فرد مایل به ادامه استفاده از DMPA باشد، ضمن ارائه خدمت مطابق دستورالعمل ، به فرد تذکر داده می شود که پس از سه ماه، برای تزریق نوبت بعدی ( تزریق در فاصله 14 ± 90 روز انجام پذیر است) مراجعه نماید.

_* در هر مراجعه برای تزریق بعدی باید رضایت از روش، شکایت ها ، هشدارها و عارضه ها مورد سوال و بررسی قرار گیرد.

استفاده از DMPA پیش از زایمان اول:

1- ممکن است باعث تاخیر در بازگشت باروری شود

2- مصرف آن در افراد زیر 16 سال، با توجه به احتمال اثر منفی بر رشد استخوانی توصیه نمی شود.

حاملگی هم زمان با استفاده از DMPA:

اگر هم زمان با استفاده از DMPA بارداری اتفاق بیافتد، احتمال افزایش مرگ و میر نوزادی و نئوناتال به علت کاهش وزن هنگام تولد( IUGR ) وجود دارد. بنابراین در بارداری های هم زمان با استفاده از این روش، نیاز به دقت بیشتر در مراقبت ها و ( در صورت لزوم ) ارجاع به متخصص زنان است.

برگشت باروری پس از قطع روش:

1- ممکن است بازگشت باروری در کاربر DMPA پس از قطع استفاده از روش با تاخیر مواجه گردد، این تاخیر بطور معمول حدود 8-9 ماه پس از آخرین تزریق بطول می انجامد.

2- تزریق DMPA ناباروری دایمی ایجاد نمی کند

3- اگر فرد نخواهد باردار شود و نیز مایل به ادامه استفاده از DMPA نباشد، علیرغم تاخیری که در بازگشت باروری با استفاده از DMPA پس از پایان مدت 3 ماهه وجود دارد، باید از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری استفاده نماید.